یکی از تغییرات آشکار و قابل توجه در سال اول زندگی، رشد جسمانی بچه است. سال اول زندگی زمان بروز تغییرات متحیرکننده است که در آن نوزادان ۲۵ سانتی‌متر از نظر طول رشد کرده و وزنشان نسبت به زمان تولد ۳ برابر می‌شود. پس از سال اول کودک دیگر به این سرعت رشد نمی‌کند و این امری طبیعی است. در زیر نکات مهمی در رابطه با اینکه مقدار و سرعت رشد کودکتان چقدر باید باشد ذکر می‌گردد:
فقط به افزایش وزن فکر نکنید:در یک یا چند هفته اول بعد از تولد نوزاد، ۱۰ درصد از وزن او کاهش می‌یابد. اما دوباره خیلی زود این وزن از دست رفته را بازمی‌یابد. به همین دلیل پزشکان اطفال انتظار دارند وزن نوزاد تا ویزیت ۴ ماهگی ۲ برابر شود و تا اولین تولدشان این وزن را به سه برابر برسانند.
جدول رشد شروع خوبی است:پزشک کودکتان رشد او را در جدول قد و وزن بررسی می‌کند. در هر بار معاینه منحنی رشد او باید به سمت بالا بوده و در یک بار ویزیت جهش ناگهانی نداشته باشد.
ژن‌ها نیز نقش دارند:درحالی‌که صدک‌های قد و وزن معمولاً در یک حوزه قرار دارند، ژنتیک نقش بزرگی ایفا می‌کند. اگر پدرش یا شما قد بلندی داشته باشید، تعجبی ندارد که قد نوزادتان در صدک نودم و وزن او در صدک پنجاهم باشد.
وزن هنگام تولد نوزاد بستگی به عوامل مختلفی دارد:۱- طول مدت حاملگی: هر چه نوزاد نزدیک‌تر به پایان ۹ ماهگی متولد شود وزن بیشتری دارد. بیشترین وزن گیری نوزاد در ۳ ماه آخر حاملگی است.
۲- اندازه جثه والدین: اگر والدین به طور غیر معمول جثه ریز یا درشت داشته باشند، نوزاد هم ممکن است بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از حد معمول متولد شود.
۳- عوارض در حین حاملگی: اگر فشار خون مادر بالا بوده و یا بیماری‌های دیگری در طول حاملگی داشته باشد، نوزاد ممکن است وزن تولد کمتر از معمول داشته باشد و بر عکس چنانچه مادر در طول بارداری مبتلا به بیماری قند (دیابت) باشد نوزاد او ممکن است درشت‌تر از نوزادان دیگر متولد شود.
۴- تغذیه در طول حاملگی: اگر جنینی در داخل رحم به دلیل تغذیه ناکافی مادر یا بیماری‌های مادر در حین حاملگی تغذیه مناسبی نداشته باشد، با وزن کمتر از حالت طبیعی متولد خواهد شد.
۵- استعمال دخانیات یا مصرف الکل و یا سایر داروهای غیرمجاز در طول مدت حاملگی توسط مادر: چنانچه مادر در طول مدت حاملگی به مصرف هر یک از این مواد ذکر شده معتاد باشد، نوزاد به هنگام تولد وزن کمتر از معمول خواهد داشت.
برخی از نوزادان که جثه درشت‌تر یا کوچک‌تر از حد معمول دارند ممکن است در سازگاری و انطباق با زندگی خارج رحمی دچار مشکلات فراوان شوند. برای اینکه پزشک متخصص نوزادان متوجه شود که وزن تولد نوزاد کمتر یا بیشتر از حد طبیعی است، از منحنی رشد استفاده می‌کند و با استفاده از منحنی رشد پایش رشد کودک را کنترل می‌نماید
در هنگام ترخیص از بیمارستان به مادر کارت پایش رشد را تحویل می‌دهند. در این کارت، اندازه وزن، قد و دور سر نوزاد در منحنی رشد علامت‌گذاری شده است. شما هر بار که نوزاد را نزد پزشک اطفال می‌برید باید کارت پایش را همراه داشته باشید تا پزشک در هر معاینه بالینی، قد، وزن و دور سر کودک را اندازه‌گیری کرده و در کارت منحنی رشد ترسیم نماید.
پایش رشد کودکوزن کردن منظم کودک، رسم منحنی رشد و اقدامات به موقع و لازم جهت بهبود وضعیت رشد کودک را پایش رشد می‌گویند. این اقدام آسان‌ترین شیوه پی بردن به چگونگی رشد و در حقیقت ارزیابی سلامت کودک است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که وزن کودکان تا سن ۳۶ ماهگی هر ماه اندازه‌گیری و میزان رشد آنان ارزیابی شود. در کشور ما معمولاً کودکان را در سال اول زندگی هر ۲ ماه یک بار، در سال دوم زندگی هر ۲ ماه یک بار در سال سوم هر ۳ ماه یک بار وزن می‌کنند.
اهمیت پایش رشدپایش رشد بهترین وسیله برای پی بردن به کفایت تغذیه کودک و بهترین راه اطمینان یافتن از سلامت و رشد مطلوب اوست. هر انحرافی در وضعیت رشد کودک ایجاد شود چون خیلی زود تشخیص داده می‌شود می‌توان آن را سریع‌تر اصلاح و از تداوم آن جلوگیری نمود.
کارت پایش رشدبرای پایش رشد باید از کارت پایش رشد استفاده کرد که در حقیقت آینه سلامت کودک و اساس مراقبت از رشد اوست. کارت پایش رشد دارای حداقل سه خط منحنی به عنوان مرجع و خطوط افقی و عمودی است که خطوط افقی مربوط به سن کودک و بر حسب ماه و خطوط عمودی مربوط به وزن کودک و بر حسب کیلوگرم است. در هر مراجعه اول کودک به دقت وزن می‌شود سپس سن دقیق او به ماه به روی خط افقی و وزن او بر روی محور عمودی تعیین می‌گردد، آنگاه از تلاقی خط عمودی که از نقطه سن کودک به بالا می‌رود با خط افقی که از نقطه وزن او به داخل منحنی می‌رود نقطه‌ای به دست می‌آید که در کارت پایش رشد ثبت می‌شود. ضمن مراجعات مکرر در زمان‌هایی که قبلاً به آنها اشاره شد و اتصال این نقاط بر روی کارت، منحنی رشد کودک ترسیم می‌شود. همزمان با اندازه‌گیری وزن و رسم منحنی لازم است قد و دور سر کودک نیز اندازه‌گیری و روی منحنی مربوطه علامت‌گذاری و منحنی آن دو نیز رسم شود.
رشد طبیعیمنحنی رشد طبیعی باید پیوسته موازی یکی از خطوط کارت پایش رشد و در ادامه منحنی خود کودک پیش رفته و در فاصله منحنی پایین و منحنی بالای کارت پایش رشد قرار گیرد. قابل ذکر است که منحنی همیشه کاملاً صاف و یکنواخت نیست و ممکن است با نوسانات جزئی همراه باشد.
انحراف از رشد طبیعیانحراف از رشد طبیعی شامل موارد زیر است:
۱- رشد کند یا عدم افزایش مناسب وزن در مدت زمان مشخص: افزایش وزن این کودکان کندتر از حالت طبیعی است، یعنی با اینکه مسیر منحنی رشد کودک بالارونده است اما شیب آن ملایم‌تر از منحنی مرجع است، علامت هشدار دهنده‌ای است که نیاز به مراقبت ویژه دارد.
۲- توقف یا ایست رشد، در این کودکان برای مدتی وزن افزایش پیدا نمی‌کند که نیاز به بررسی و مراقبت ویژه و پیگیری زود به زود دارد.
۳- مسیر منحنی رشد کودک پایین رونده است. نمایان گر کاهش رشد که ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد و پیگیری و اقدام فوری را می‌طلبد.
۴- اضافه‌وزن بیش‌ازاندازه: رشد کودک از روند رشد طبیعی بیشتر است. این پدیده به علت تغذیه بیش‌ازحد به وجود می‌آید و اگر تداوم داشته باشد باید مورد بررسی قرار گیرد.